- Avrupa'lilardan once
- Avrupa'lilardan sonra
Avrupa'lilardan onceki tarihe bakarsak tabii ki Aborjinlerden ve Torres Bogazi Adalari’nda yasayan yerlilerin hakimiyetlerinden bahsetmek gerekir. Aborjinlerin 40 bin yil civarinda bir suredir Avustralya’da yasadiklari tahmin edilmektedir. Yine tahmini olarak Guney Dogu Asya’dan adaya sal gibi kucuk deniz araclarini bir sekilde gecerek yerlestikleri dusunulmektedir. Aborjinler ve Torres Bogazi Adalari yerlileri farkli bir kulturel kimlige sahiptirler.
Avustralya’nin yazili tarihi ise Avrupa'lilarin cografi kesiflerin ardindan burayla ilgilenmesi ve yerlesmesi ile baslar. Adayi ilk kesfeden Avrupalilar sanilanin aksine Ingilizler degil Hollanda'lilardir (1606 yili, Willem Janszoon). Sahsen ben de onceleri burayi ilk kesfedenlerin Ingilizler oldugunu dusunuyordum, ve bunun bu sekilde olmadigini sonradan ogrendim. O zamanin Endenozya’si ile ticari iliskiler yuruten Hollanda’lilar adaya ilk defa 17. Yuzyilin baslarinda gelmisler adanin kuzey bolgelerinde (Cape York yarimadasinda) arastirmalar yapmislar buralari Yeni Hollanda olarak adlandirmis ancak nedeni bilinmedik bir sekilde burada yerlesmek gibi bir tutum izlememisler. Kaldi ki belkide onlardan once bile gemiler ile gelenler olmus ancak bu kesifler kayit altina alinmamis olabilir. Kimbilir belkide Sultan 2. Selim’in Endenozya’nin Aceh bolgesine yardim olsun diye gonderdigi Osmanli donanma birligi bile bir nevi adanin kuzey taraflarina ugramis bile olabilir kanimca.
1770 yilinda Kaptan James Cook Avustralya’nin dogu sahillerine yolculuk yapmis, bolgenin haritasini cikarmis, buralari ‘New South Wales’ yani ‘Yeni Guney Galler’ olarak adlandirmis ve Buyuk Britanya topraklarina kattigini ilan etmistir.
Kaptan James Cook
Avustralya’da Avrupa’li yerlesimi (Port Jackson) Buyuk Britanya’dan yola cikan ve ‘ilk filo’ olarak bilinen ilk on bir mahkum gemisinin 26 Ocak 1788 tarihinde gelmesiyle baslamistir ki 26 Ocak gunumuzde de Australya Gunu olarak kutlanmaktadir ve resmi tatildir. Bu tarihlerde Britanya’da yasalar cok agirdi ve hapishanelerde cok fazla mahkum barindirmak pek mumkun degildi. Ingiliz hukumeti bu sorunu giderebilmek adina mahkumlardan en azili olanlarini dunyanin diger ucundaki yeni kolonileri Yeni Guney Galler’e yani New South Wales’e gondermeye basladi.
New South Wales’in ilk valisi Kaptan Arthur Phillip’tir. Bu vali koloninin ilk yillarinda bircok problem ile karsilasmis ve bunlarin cogunu cozmeyi basarmistir. Bu sekilde Ingiliz hukumetini adaya daha fazla mahkum gonderme konusunda tesvik etmistir. Adaya mahkum ve mahkum olmayan daha cok gocmenin gelmesi sonucu koloni giderek gelismis ve buyumustur. Bunun sonucunda adanin diger bazi yerlerindede koloniler kurulmaya baslanmistir.
Mahkum olmayan ilk gocmenler Ingiltere ve Irlanda’dan gelmislerdir. Bunun sonucu olarak gunumuzde de Ingiliz ve Irlanda kulturel mirasinin Avustralya’nin kulturel yapisinda cok buyuk bir etkinligi vardir.
New South Wales’i sonradan kurulan Tasmania (1803), South Australia (1836), Victoria (1851) ve Queensland (1859) kolonileri izlemistir. 1850’lerdeki altina hucum zamaninda Britanya’dan ve dunyanin diger yerlerinden insanlar adaya gelmis ver yerlesmisler ve altin madenlerinden zengin olmak hayallerinin pesinden kosmuslardir. 1855 – 1890 arasinda alti koloni kendi ozerk hukumet olma haklarini kazanmislardir. Bunun sonrasinda 1 Ocak 1901 tarihinde Avustralya Koloni Federasyonu kurulmutur. Bu sekilde Buyuk Britanya Kralliginin yonetiminde, Avustralya Kraliyet Devleti kurulmus oldu.
1911 yilinda Melbourne ve Sydney sehirlerinin baskent olmaya dair cekismelerinde bir sonuc alinamayinca baskent olmasi onerilen Canberra bolgesinde 'baskent bolgesi' olan Australian Capital Territory (ACT) kuruldu.
Bunun disinda Avustralya’lilara Avustralya’li ruhunu kazandiran ilk gelismenin 1. Dunya savasinda Avustralya ve Yeni Zellanda askeri gucunde (ANZAC) yer almalari ve bu savasta basta Canakkale Savasi’inda Mustafa Kemal Ataturk (o zaman daha Ataturk soyadini almamisti) komutasindaki Osmanli ordu birlikleri karsisinda olmak uzere buyuk kayiplar vermeleri olarak kabul edilir.
1942 yilinda, Avustralya ile Buyuk Britanya arasindaki bircok yasal bag resmen son bulmustur. 1986 senesindeki Avustralya Akti ile de tamamen sona ermistir. Buna ragmen Avustralya halki 1999 yilinda yapilan referendumda %55 cogunlukla cumhuriyet rejimine gecmeyi reddetmislerdir. Bugun ulke halen sembolik olarak Buyuk Britanya Kralicesine bagli, anayasal monarsi altinda parlamenter bir sistem ile yonetilmektedir.
Avustralya tarihi hakkinda daha fazla bilgi suradan edinilebilir.
Bir sonraki yazimda gunumuz Avustralya'si hakkinda genel bilgiler vermeye calisacagim. Artik ondan sonraki yazilarda da yavas yavas detay anlatimlara baslayabilirim.
Saglicakla kalin.